Tarih boyunca konuşulmuş, kullanılmış fakat zaman içerisinde tamamen yok olmuş veya başka dillere türemiş dillere ölü diller denir. Ölü diller “modern çağda” konuşulmayan dillerdir. Çoğu zaman ölü diller başka dillere türer.
- Her yıl 6 dilin öldüğünü ve bu yüzden kimse tarafından konuşulmadığını,
- Ölü dillerden gelen gelişmelerin kabul edilmediğini,
- En çok yok olan dillerin Asya’da olduğunu,
- Ölü dillerin bir daha asla konuşulmadığını,
- Bazı hatta çoğu ölü dillerin yıllar sonra kimse tarafından bilinmediğini,
- Tarih boyunca 30.000 dil oluştuğunu,
- Ama şu anda sadece 5.000 tanesinin faali olarak konuşulduğunu,
- B.M göre 2020 yılında Dünya’da sadece 2.000 dil kalacağını,
- Tarih boyunca ölen 25.000 ölü dilin sadece 1.000’inin bilindiğini,
- Ve bu bilinen ölü dillerin sadece 500’ünün alfabesinin bilindiğini,
- Tarih boyunca tam 100 kez bir anadilin öldüğünü,
- Ve bu ölen anadillerin tam 50’sinin unutulduğunu,
- B.M göre ölmeye en yakın dillerin Ural-Altay dilleri olduğunu,
- Roma’nın bir zamanlar ana dil olarak kullandığı Galatçanın ölü olduğunu,
- Dahası şimdi hiçbir insanın bu dili bilmediğini,
- Dahası alfabesinin bile bilinmediğini,
- Dahası Romalılar ve Keltler dışında kimin kullandığının bilinmediğini,
- Dahası ne zamanlar kullanıldığı bilinmediğini,
Biliyor muydunuz?
Acı ama maalesef gerçek olan bu ölü dillerin bazılarını sizinle paylaşmak istedik. İşte bu dillerin bazıları
1. Akadca
Gılgamış destanının yazıldığı dildir. Mezopotamya’da M.Ö 3000 – 1000 yılları arasında konuşulan ölü bir Sami dilidir. M.Ö 2350’li yıllarda Akadların Sümer kentlerini ele geçirmelerinden sonra bölgede Sümer dilinin yerini aldı.
Dil bu gün konuşulsaydı, şöyle bir konuşulması olurdu.
2. Çağatayca
Çağatayca veya Çağatay Türkçesi Kuzey-Doğu Türkçesinin ikinci döneminin adıdır. 15. yüzyıl başlarında başlar, 20. yüzyıl başlarına kadar devam eder. İslami dönem Türk yazı dilinin geliştirilmesindeki üçüncü evreyi oluşturur.
3. Dalmaçyaca
Ölü diller arasında olan bu dili Dalmaçya Krallığı konuşurdu. Bu gün ne yazık ki bu dille ilgili herhangi bir kaynak elimizde mevcut değil.
4. Eyak Dili
Alaska’da konuşulan bu dil, 2008 yılında Maria Smith Jones’un ölümüyle son buldu. Kızılderili soyundan gelmiş olan yani Eyak kabilesinin üyesi olan Maria Smith Jones (Udach’ Kuqax*a’a’ch),
9 çocuğu olmasına rağmen hiçbirine bu dili öğretmemiş, ancak 70’li yılların başında çocuklarına yakın olmak için Alaska/Anchorage’a taşınınca dilbilimci Michael Krauss, Jones’la birlikte çalışarak Eyak dilini kayıt altına almış, gramerini ve sözlüğünü derleyebilmiştir.
Ayrıca yaşamı hakkında bir film de çekilmiştir.
İşte Eyakça
5. Frigce
Tarihte en eski dil olduğu Tarihin babası sayılan, ilk tarih kitabı yazarı Herodotos tarafından söylenmiştir. Frigler, Anadolu topraklarında yaşamış çok eski bir medeniyettir. M.Ö 7 ve 8. yy’a dayanan eserleri günümüze kadar ulaşmıştır.
Bazı Frigce kelimeler ve anlamları
Anar: Koca
Attagos: Keçi
Brater: Erkek kardeş
Knoumane: Mezar
Mater: Anne
Zamelon: Köle
6. Göktürkçe
Göktürkçe, alfabesine ulaşılan nadir Türk dillerinden biridir. Orhun yazıtları yani Göktürkçe için olan ana kaynağımız, 2. Göktürk Devleti devrinde yazılmıştır. Göktürkçe, Orhun Yazıtları’nın alfabesi ve Türk boylarının kullandığı en eski yazı sistemidir. 4-ünlü, 34 ünsüz, toplam 38 adet ‘damga‘ denilen harflerden oluşur. Büyük-küçük harf ayrımı yoktur. Sağdan sola doğru yazılır ve okunur.
7. Hititçe
Hitit dili (Hittite Language) yani Hititçe (Hitit dilinde : nešili veya nešaumnili), Hititlerin veya tabletlerinde kendilerini adlandırdıkları gibi Neşalıların dilidir. Hitit dili (Hittite Language) yani Hititçe hakkında bilgi vermeden önce biraz Hititliler ve bu dilin nasıl doğduğu hakkında bilgi vermek gerekir.
Hititler veya Türkçe’de kullanılan eski adıyla Etiler, Antik Çağ’da Anadolu coğrafyasında devlet kurmuş önemli uygarlıklardan biridir. Kullandıkları Hitit dili (Hittite Language) ise Hint-Avrupa Dilleri ailesinde Anadolu’nun alt grubuna dâhildir.
8. İskitçe
İskit Türkçesi, doğuda Saka, batıda İskit adlarıyla söylenegelen, Ural Altay Dil Ailesine mensup olan Türkçe antik bir şivesidir. İskit Türkçesi Antik Türkçenin en önemli temsilcilerinden biridir. Kısaca İskitçe olarak da geçer. İskit Türkçesinden günümüze kalan (elimizdeki) söz dağarcığı antik kaynaklarda belirtilenler olup, Türk , Yunan, İran ve Çin kaynaklarından günümüze taşınmıştır.
9. Trakça
Traklar bugün Trakya olarak adlandırdığımız bölgeye adını veren tarihin en eski ve en göz alıcı kültürlerinden birini yaratan insanlara bugün verdiğimiz bir isimdir. Trak her ne kadar bu isimle adlandırdığımız insanların kendilerini belirtmek için kullandıkları bir tanım olmasa da, artık bu muhteşem kültürü ifade etmek için geçerlilik kazanmış bir sözcüktür. Traklar insanlık tarihinin farklı kültürlerinden birinin yaratıcısı ve ölümsüz kültürel miraslarını bize bırakan insanlardır.
Yazınsal olarak pek bir şey bırakmadıkları için kendilerinden pek haberdar olunamayan bir dildir.
10. Vandalca
